Gdje je Dževad Karahasan pronalazio inspiracije za svoje poetsko-prozne imaginacije? U dolini njegovog djetinjstva (u rodnom Duvnu), pričao je Dž. Karahasan, posjedovali su jednu prelijepu cvjetnu livadu kojoj su nadjeli ime Raj. Sjećanja na djetinjstvo (i san o Raju) koja ga nikad nisu napuštala obično su obojena nekim neobičnim bojama, tonovima koje je više nanijelo Vrijeme, nego što su ti tonovi postojali unutar tih sjećanja u vremenu kada su ona nastala. Vrijeme uvijek samo po sebi nanese neke sasvim nove boje. Vrijeme je nevidljivi slikar, koji slika na svoju ruku, uvijek se umiješa u mentalne slike, sjećanja na djetinjstvo, koja nosimo u sebi, koja čuvamo, štitimo, krijemo kao naše najveće blago. Upravo zbog toga Karahasanova je književnost obojena jednom specifičnom toplinom i nostalgijom. Ispunjena je čarobno lijepom i neobičnom estetikom koja podsjeća na velikog Getea.
„Trebamo se radovati šarenilu svijeta“, savjetuje nas veliki pisac. „Lijepi Božiji svijet je šaren iako se nama čini da neke stvari nisu lijepe i dobre, one na kraju ipak budu dobre. Naše je da se radujemo šarenilu svijeta“.
Bosna kao domovina ili bosanska kuća kao dom, svejedno. Treba ući tiho, ponizno i pobožno se kretati kao u bogomolji, i onda tiho otići. Samo rijetkima to uspijeva: Gete, Karahasan i još poneko…
Dževad Karahasan je ovako pisao o bosanskoj kući:
„Čovjek koji se zaputio u bosansku kuću, stupa nakon avlije u divanhanu ili verandu, onaj dio kuće koji je zatvorenom prostoru za jedan korak bliže i od prirode jedan korak dalje nego avlija. Divanhana ima krov i za nekoliko stepenika je uzdignuta od tla, ali je ograđena samo dopola, jednim „poluzidom“ na čijem su vrhu najčešće saksije sa jaglikom i bosiokom, minđušicama i daninoći, pomiješanim u raznim omjerima i kombinacijama, ovisno o sklonostima žene koja ih je sadila. Čovjek koji sjedi na divanhani nije više na granici, dakle i unutra i vani, kao onaj koji se nalazi u avliji, on je definitivno unutra, odvojen od prirode i od grada, ali još uvijek povezan s njima, otvoren njihovim utjecajima, izložen onome što se zbiva vani i prijemčiv za to. On čuje zvukove što dolaze s ulice ili s trga, on udiše mirise koji do njega dolaze iz obližnje pekare, on ne može zaboraviti život koji teče oko njegove kuće i neposredno uz nju, već s onu stranu avlijskog zida. Ali je taj život, sa svim njegovim zvukovima i mirisima, ublažen i umiren, on se na divanhani već miješa sa zvukovima i mirisima kuće, recimo s onima što dolaze od žene ili iz kuhinje, s mirisom dunja s ormara ili s mirisom suhih trava iz potkrovlja.“ Ovo je, dakle, samo jedan dio opisa organizacije bosanske kuće. S jedne strane, ne može se ne priznati da je ovdje u pitanju pretjerano idilična slika bosanske kuće, idealizacija tradicije, ali s druge strane, ako se uzme u obzir čemu se to suprotstavlja, onda se čak tu može govoriti o odnosu između reda i nereda. Bosanska kuća je ovdje predstavljena kao prostor koji je organiziran po mjeri čovjekovih potreba, po mjeri svih članova porodice, po mjeri čitavog komšiluka (u smislu privatnosti) i tome slično… U nastavku pripovijetke se navodi kako se u starom dijelu grada Sarajeva sve više i više uništavaju te stare avlije: „Nema više avlija i divanhana, nema međuprostora i prijelaza, sada se gradi tako da se iz kreveta izlazi na ulicu. Život nam se odvija u izlozima i protiče između naglih rezova, nema u našem svijetu mjesta za intimnost i sjenu.“ Problem reda i nereda se na ovim primjerima može predstaviti na sljedeći način: savremenom i kapitalističkom načinu života (u kojemu je čovjek dehumaniziran čak i samim prostorom u kojem boravi), pa time i haotičnom, suprotstavlja se jedan mirna, tradicionalna „slika“ čovjekovog okruženja, te načina življenja – koji je prepun prirodne organiziranosti i reda, one koja je po mjeri čovjeka, a ne profita. Nipošto se ovdje bosanska tradicija ne suprotstavlja Zapadu, u kulturološkom smislu ili u smislu da se zatvara prema nečemu…(fragment iz mog ranije pisanog eseja.)
Počivaj u miru naš dragi profesore.
.
MARKO RAGUŽ Sarajevo, 19. 05. 2023.