Važnost nauke u novinarstvu je postajala sve očiglednija tokom pandemije. Razgovarali smo sa Milicom Momčilović, predsjednicom Svjetske federacije naučnih novinara, o statusu naučnog novinarstva danas. Ona je govorila i o naučnom novinarstvu na vebinaru o aktuelnim temama vezanim za medijsku pismenost, koji je organizovan sa članicama SEENPM projekta „Mediji za građane – građani za medije“ na Zapadnom Balkanu.
Piše: Nevena Ršumović
„Nauka je jedina vijest. Ljudska priroda se ne mijenja mnogo; nauka se mijenja, a promjene se gomilaju sve dok nepovratno ne promijene svijet.” – Stjuart Brend
Šta je to naučno novinarstvo i zašto je važno?
Naučno novinarstvo javnosti približava izvještavanje o nauci. Cilj naučnog novinara je da pruži veoma detaljnu, tačno određenu naučnu informaciju koja je često bremenita naučnim podacima i naučničkim žargonom u formi koju je opšta javnost u stanju da razumije i cijeni, a sve to dok je tačno i precizno prenosi. Ali, sve počinje odnosom radoznalosti prema nauci i zanimanjem za novinarski zanat, a uprkos ovoj očiglednoj naklonjenosti naučnom svijetu, većina naučnih novinara jednako ozbiljno shvata i tradicionalnu nadzornu ulogu novinara.
Naučna istraživanja, nove tehnologije, životna sredina i klimatske promjene, itd., sve ovo nisu samo naučne priče. One igraju veliku ulogu u ključnim političkim, ekonomskim, kulturnim i diskusijama o društvenim politikama kao i u javnom dijalogu. Danas je posebno važno izvještavati o naučnim pitanjima.
Koji su načini na koje mogu da postanu naučni novinari na raspolaganju reporterima sa Zapadnog Balkana?
Mnoge naučne novinare ovom segmentu novinarstva privuče njihova lična strast prema nauci i njihova odluka da u njega uđu sve češće je posljedica njihovog obrazovanja i iskustva sa naukom. Naučni novinari često imaju stečena znanja iz naučnih disciplina o kojima izvještavaju. Međutim, dobra pripremljenost za intervjue i čak i varljivo jednostavna pitanja, kao što je „Šta to znači za obične ljude na ulici?“, mogu pomoći naučnom novinaru da razvije materijal koji je od koristi publici kojoj je namijenjen.
Naučni novinari sreću se sa rastućom potrebom da prenesu činjenično tačne informacije kroz upotrebu pripovjedačkih tehnika kako bi se sa publikom povezali i na racionalnom i na emocionalnom planu, pri čemu ovaj potonji aspekat donekle obezbjeđuje da publika konstantno upija informacije.
Danas oni nalaze nove načine obuke i učenja od drugih i saradnje sa njima, većinom kroz Svjetsko udruženje naučnih novinara, multinacionalnu organizaciju koja je posvećena unaprjeđenju kalibra naučnog novinarstva kroz širok dijapazon aktivnosti – od radionica i konferencija do programa mentorstva – sa partnerima koji uključuju univerzitete, vlade i NVO i lokalna udruženja, kao što su Balkanska mreža naučnih novinara, grupa profesionalaca iz balkanskih zemalja.
Tačnije, pruža prilike za profesionalni razvoj u formi onlajn kurseva i radionica uživo koji omogućavaju iskusnim novinarima da razmjenjuju iskustva i vještine. Radeći sami, kao pojedinci, zajedno, kroz samoorganizovane grupe, i kroz svoja profesionalna udruženja, naučni novinari su održali tradicije, povezali generacije, finansirali reporterske projekte i nagrade i ponovo stvorili zajednicu prakse, koja je nekada bila svojstvena informativnoj kulturi. Ali, jednostavno, najvažnija stvar je stalno biti otvoren za učenje.
Na koji način informativne redakcije mogu da unaprijede svoje izvještavanje o temama vezanim za naučna istraživanja, a da istovremeno omoguće najboljim reporterima da se specijalizuju za naučno novinarstvo? Postoje li ikakvi primjeri dobre prakse za ovo u regionu i van njega?
Danas naučni novinari žive sa jednom velikom ironijom: pomogli su dolazak zlatnog doba u njihovu vrstu djelatnosti, a to možda neće biti dovoljno da se spasi sama ta djelatnost, njihove karijere ili mjesto u društvu na kom se može doći do kredibilnih informacija. Oni sada moraju da se takmiče sa jednim ogromnim, rastućim univerzumom lošeg novinarstva, neodgovornog sadržaja koji služi kao mamac za klikove i namjernog dezinformisanja koje potkopava povjerenje i finansijsku podršku legitimnom naučnom novinarstvu.
Kod analiziranja informativnih medija, naglasak je često na tome kako se o nečemu izvještava a ne o čemu se izvještava. Izbor vijesti je od fundamentalnog značaja jer na taj način mediji usmjeravaju javno mnjenje ka onome što se smatra „važnim“. Razna pitanja dospijevaju u žižu interesovanja tako što privlače pažnju javnosti preko masovnih medija, a ne zato što su sama po sebi važnija u smislu napretka nauke ili njene društvene primjene.
Uprkos kolapsu tradicionalne karijerne strukture u novinarstvu i obuke na radnom mjestu koja ju je pratila, nova generacija naučnih novinara hvata se u koštac sa izazovima učenja i tradicionalnih novinarskih praksi i ovladavanja stalno rastućim spektrom digitalnih medija, distributivnih platformi i tehnika izvještavanja koje danas karakterišu ovu oblast. Izvještavanje o nauci preko masovnih medija je sve samo ne lako ali sve više dobija na važnosti, a pošto javnost većinu svog znanja crpi iz masovnih medija, lako je vidjeti zbog čega je šira javnost uglavnom loše informisana o naučnim pitanjima.
Lako je vidjeti da mnogi faktori mogu imati uticaja na donošenje odluka u redakcijama. Svaki sektorski urednik ima tendenciju da više značaja pridaje jednom određenom tipu vijesti, a isto tako i iskustvo i specijalizacija reportera igraju ulogu u izboru vijesti. Drugi važan faktor je to na šta druge informativne agencije obraćaju pažnju. Ovo je jedan gobalni efekat koji objašnjava zašto medijski portali iz različitih zemalja i kultura širom svijeta imaju tendenciju da objavljuju slične vijesti. Međutim, trebalo bi svakodnevno da bude objavljivano više naučnih priča i trebalo bi da za naučne novinare postoji stalno mjesto u redakcijama na globalnom nivou.
Primjeri dobre prakse u regionu: iz Bosne i Hercegovina Quantum of Science Jelene Kalinić, naučne novinarke koja izvještava za Voice of America; iz Hrvatske – Tanja Rudež radi kao naučna novinarka za Jutranji list i Nenad Jarić Dauenhauer, naučni novinar koji izvještava o nauci, tehnologiji, medicini i sa njima povezanim politikama za Index.hr; iz Crne Gore Ana Komatina, naučna novinarka koja pokriva teme vezane za zdravlje za Vijesti. Van Balkana, u SAD imamo Karla Cimera, popularnog naučnog pisca, kolumnistu i novinara koji se specijalizovao za teme vezane za evoluciju, parazite i nasljednost. On piše naučne eseje za publikacije kao što je Njujork Tajms; isto tako Helen Brenzvel, iskusna autorka u STAT, koja izvještava o zaraznim bolestima i globalnom zdravlju. U 2020., primila je Džordž Polk nagradu u kategoriji javne službe za izvještavanje o pandemiji Covid-19. Iz Evrope imamo Kaja Kupferšmita, autora i dopisnika za Science magazin iz Berlina, u Njemačkoj. On piše o zaraznim bolestima kao i o nauci o hrani, ishrani, evoluciji i naučnim politikama.