Među spomenicima u okolini Užica posebno se ističe memorijalni kompleks na Kadinjači (14 km zapadno od Užica). Spomenik je posvećen borcima užičkog Radničkog bataljona, Posavcima i Orašanima koji su se žrtvovali 29. novembra 1941.godine štiteći odstupnicu glavnini partizanskih snaga iz Užica ka Sandžaku.
“Rođena zemljo, jesi li znala
– tu je pogin'o bataljon ceo;
crvena krv je procvetala
kroz snežni pokrov, hladan i beo.
Noću je i to zavej'o vetar.
Ipak, na jugu vojska korača:
Pao je četrnaesti kilometar,
al’ nikad neće — Kadinjača!”
Pjesnik Slavko Vukosavljević učinio je besmrtnim junake, borce partizanskog Radničkog bataljona koji su svi do jednog izginuli, a vajar Miodrag Živković i arhitekta Aleksandar Đokić napravili su jedan od najljepših spomenika na svijetu, memorijalni kompleks koji je otvorio pred svoju smrt Josip Broz Tito, 23. septembra 1979. godine.
Bitka na Kadinjači se odigrala u sklopu Prve neprijateljske ofanzive 29. novembra 1941. godine na prevoju Kadinjača, 14 km sjeverozapadno od Užica, i poznata je u našoj i svjetskoj istoriji kao nezabilježen primjer junaštva, uporediv sa, recimo, hrabrošću 300 Spartanaca, koji su poginuli u Termopilskom , između njemačkih okupacijskih trupa i Radničkog užičkog bataljona i još nekoliko partizanskih odreda.
Bitka je bila više žrtvovanje nego odbrambena akcija. Tom prilikom izginuli su svi borci Radničkog bataljona, štiteći odstpunicu Vrhovnom štabu koji se povlačio iz Užica ka Sandžaku. Ovim porazom nestala je Užička republika, prva slobodna teritorija u okupiranoj Evropi, prst u oku Adolfa Hitlera.
Ko te Užice ne bi voleo i bol i radost bio si grade,
i ko bi tebe sad preboleo bunom zasejan crveni sade.
Rođena zemljo, jesi li znala, tu je poginuo bataljon ceo,
Crvena krv je procvetala, kroz snežni pokrov, hladan i beo.
Stihovi Slavka Vukosavljevića
foto: turizamuzica.org.rs / Impuls