Malobrojna su umetnička dela čiji uticaj i posle toliko vremena od nastanka ne jenjava kao što je Komedija Dantea Aligijerija, kasnije nazvana Božanstvenom. Sastavljena je iz tri dela: Pakao, Čistilište i Raj. Danteov Pakao je sveobuhvatna kritika društva, a možda i mapa političkog buntovništva vremena u kojem je živeo.
Dante je duboko uvučen u politički život Firence s kraja 13. i početka 14. veka. Sveta poema (kako mnogi zovu Božanstvenu komediju), predstavlja i pravu političku ispovest, neku vrstu Danteovih memoara u stihovima. On je kao izgnanik živeo van rodne Firence poslednjih dvadesetak godina života. Samim tim, ona može poslužiti kao politički vodič kroz mračne tunele istorije srednjeg veka.
Gvelfi i gibelini
Dinastički sukobi iz Nemačke su se prelili u Italiju i jako su bitni za razumevanje političke situacije tadašnje Firence, kao i Božanstvene komedije. Gvelfi, pristalice pape i gibelini, sledbenici cara, su političke stranke čiji su nazivi upodobljeni na italijanski jezik, a vezani su za nemačke dinastije Velf i Hoenštaufen.
Nemačka je širila svoj uticaj i u Italiji, tako da je ova podela zaživela i na Apeninskom poluostrvu.
Gvelfi kojima je pripadao Dante, u Firenci su bili podeljeni na dve frakcije: Crni i Beli. Ove dve struje su predvodile porodice Čerki (Beli) i Donati (Crni). Dante je bio pristalica Belih i kao njihov izaslanik išao kod pape Bonifacija VIII radi pregovora. Papa je bio njegov politički protivnik, podržavao je Crne, a političko-sektaški sukobi su doživeli kulminaciju oko 1300. godine, završivši se porazom Belih i Danteovim progonstvom.
Danteov Pakao i kritika društva
Danteov Pakao je podeljen na devet krugova i predvorje, a u njemu su ilustrovane sve one ličnosti i činjenja koji se protive srednjovekovnim svetonazorima, što religioznim, što svetovnim.
Prvi krug, tj. limb, granica pakla, u kojoj obitavaju nekrštene duše, ukazuje na značaj krštenja za crkvu, na jedan dogmatski stav prema osobama koji su ostali lišeni ove svete tajne, iako možda njihovi životi svedoče o dobroti koju su činili. Dante je u ovom delu postavio Platona, Homera, Cezara i još neke antičke ličnosti rođene pre Hrista. Najznačajnija figura iz limba, za ovo delo, je pesnik Vergilije, tvorac Eneide, epa koji slavi legendarne prapretke Rimskog carstva i Italijana. On je Danteov vodič kroz pakao i veći deo čistilišta.
Drugi, treći, četvrti i peti krug su vezani za neke od sedam smrtnih grehova (požuda, proždrljivost, pohlepa, gnev), jedno od temeljnih hrišćanskih učenja. Ovde su smeštene one istorijske ličnosti koje je po Danteovom shvatanju, neumerenost u ovim osobinama odlikovala do krajnosti (poput Kleopatre, Semiramide…).
Šesti krug je predviđen za jeretike, protivnike Katoličke crkve, koje su zbog svojih odtsupanja u shvatanja religije progonili i najstrože kažnjavali (ne samo Katolička crkva i Italija, i u nemanjićkoj Srbiji su takođe najstrože kažnjavani). Pored njih, u šestom krugu se nalazi i Fridrih II, car Svetog rimskog carstva. Jeretička učenja udaraju na same principe hrišćanstva, stoga je i njihovo predstavljanje moralo biti u negativnom kontekstu.
Prevaranti i nasilnici reprezentuju sedmi i osmi krug: ubice, zavodnici, prostitutke, homoseksualci, simonijati (osobe koje kupuju crkvene privilegije)… Dante ovde sreće Kajafu, pape Klementa V (avinjonski papa), Nikolu III i sve druge koje je mogao povezati sa ovim ponašanjima, a koji su na neki način bili oprečni i sa njegovim i sa vladajućim shvatanjima tog vremena.
Sintagma koja se ukorenila u svakodnevnoj komunikaciji i postala simbol vrhunskog zla je deveti krug pakla. Ova najniža tačka sveta oslikana je kao mesto samog đavola, a u njemu svoju kaznu služe izdajice.
Izdaja je bila verovatno najteži prestup u srednjem veku ( i u srednjovekovnoj Srbiji najteži zločin od tzv. carskih dugova bila je nevera tj. izdaja vladara ili feudalca kome je služeno). Od istorijskih i mitskih ličnosti u devetom krugu su zatvoreni: Kain, Ptolomej, Juda Iskariotski, Brut i one ličnosti koje simbolišu izdaju kroz vekove, čije je ime sinonim za ovo nedelo.
Kritika i doslednost
Danteov politički program je utelovljen u Božanstvenoj komediji, kao principi jednog velikog uma koji nije odustajao od njih, ne želeći da se vrati u Firencu pod uslovima koje su mu nametnuli.
Ostaje svedočanstvo epohe koja je opisana i načela po kojima su tadašnji ljudi živeli. Danteov Pakao predstavlja uporedni prikaz etičkih, pravnih i političkih normi koje su karakterisale tadašnju, ne samo Firencu i Italiju, nego i celu Evropu koja se razvijala pod skutima crkve i feudalnih vladara, a obrisi novog doba, renesanse, tek su bili na vidiku.